Toạ đàm 'Thuốc lá thế hệ mới: Đủ điều kiện để quản lý ngay theo luật hiện hành'

BTV Thu Hà: Thưa ông Đặng Thái Thiện, Đại diện Cục Hải quan TP.HCM, tại TP tình hình buôn lậu TLTHM cũng như công tác quản lý có gặp nhiều khó khăn không?

Ông Đặng Thái Thiện: Tôi nghĩ về mặt pháp lý cần có một nghị định làm cơ sở pháp lý để thực thi điều này. Đã có nhiều doanh nghiệp tới hải quan để xem xét thủ tục nhập khẩu thuốc lá thế hệ mới, tuy nhiên về quy định thì cũng tạm chưa nhập khẩu. Có thể thấy đây là cơ hội kinh doanh của doanh nghiệp nhưng cũng cần cân nhắc với tác hại của xã hội, để từ đó có luật pháp rõ ràng.

Ông Đặng Thái Thiện, Đại diện Cục Hải quan TP.HCM

BTV Thu Hà: Thưa ông Đặng Thái Thiện, thực tiễn hiện nay việc buôn lậu TLTHM đang gây thất thu thế nào đối với ngân sách nhà nước về góc độ thuế lẫn việc xử lý hàng hoá? Và để ngăn chặn tình trạng này, ông có kiến nghị gì?

Ông Đặng Thái Thiện: Dù có nhiều khó khăn, tuy nhiên năm 2022 trên thế giới đã có mã số HS riêng cho mặt hàng này, vì số lượng và thị trường tiêu dùng lớn. Cụ thể, Tổ chức Hải quan Thế giới (WCO) đã chính thức phân loại thuốc lá làm nóng là sản phẩm thuốc lá, quản lý theo mã HS.2403.99 (sản phẩm thuốc lá khác)

Toàn cảnh toạ đàm "Thuốc lá thế hệ mới: Đủ điều kiện để quản lý ngay theo luật hiện hành"

Năm 2019, Cục Hải quan xin ý kiến của Tổng cục Hải quan và Bộ Công thương chưa được nhập khẩu. Cục thực hiện theo chỉ đạo của Tổng cục Hải quan tại công văn số 3352/2022 về chính sách quản lý thuốc lá thế hệ mới.

Cụ thể, trong công văn nêu rõ hướng dẫn của Bộ Công Thương (Cục Xuất nhập khẩu): Hiện nay, mặt hàng thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng và tương tự… chưa được phân loại hàng hóa, chưa có tiêu chuẩn kỹ thuật và quy chuẩn kỹ thuật để nhập khẩu vào Việt Nam. Bộ Công Thương đang nghiên cứu để báo cáo Thủ tướng Chính phủ quy định quản lý các mặt hàng nêu trên. Do đó, mặt hàng thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng và tương tự chưa được nhập khẩu vào Việt Nam.

BTV Thu Hà: Câu hỏi này xin được dành cho bà Phạm Khánh Phong Lan, ĐBQH, Trưởng ban Quản lý An toàn thực phẩm TP.HCM, thưa bà, về vấn đề quyền tiếp cận hợp pháp của người hút thuốc với TLTHM, bà có ý kiến gì? Bà có cho rằng cần bảo vệ quyền lợi người hút thuốc bằng cách cung cấp hợp pháp cho họ những sản phẩm giảm tác hại đã dược khoa học kiểm chứng, công nhận?

Bà Phạm Khánh Phong Lan: Có thể nói tất cả chúng ta đều thống nhất về quan điểm, đã là thuốc lá thì thuốc lá nào cũng có tác hại.

Theo tôi trong cái xấu thì chúng ta chọn cái ít xấu nhất. Điều này có nghĩa là chúng ta không thể bắt người tiêu dùng bỏ thuốc lá được. Điều này là không thể. Thay vào đó chúng ta hoàn toàn có thể giải thích cho người tiêu dùng hiểu được tác hại của thuốc lá, để từ đó họ có sự lựa chọn riêng cho mình.

Bà Phạm Khánh Phong Lan, ĐBQH, Trưởng ban Quản lý An toàn thực phẩm TP.HCM

Ở một khóa cạnh nào đó, theo tôi thuốc lá thế hệ mới là một giải pháp để giảm thiểu tác hại của thuốc lá. Và người tiêu dùng hoàn toàn có quyền tiếp cận với loại thuốc lá thế hệ mới này. Bởi trên thực tế, chúng ta không thể định hướng được người tiêu dùng lựa chọn sản phẩm nào, hút lúc nào và hút ra sao.

Cái chúng ta có thể bảo vệ và can thiệp được với người tiêu dùng là thông qua việc gián tiếp bảo vệ nguồn hàng chính thức, không nhập lậu, không hàng giả, không hàng nhái. Chính vì thế, dù là sản phẩm thuốc lá nào, theo tôi cũng cần được kiểm soát và có luật quản lý cụ thể, hài hòa giữa quyền lợi người tiêu dùng và sản phẩm.

BTV Thu Hà: Đối với ngân sách nhà nước, việc chưa có chính sách để quản lý TLTHM dẫn tới thất thu thuế, thất thu ngân sách do chưa xác định được loại hình sản phẩm để quản lý và áp thuế nhập khẩu, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế giá trị gia tăng. Trong khi đó, TLTHM là mặt hàng có giá trị cao, tình trạng nhập lậu, buôn bán trên mạng vẫn tràn lan.

Vậy theo Vũ Hoài Linh (đại diện Cục điều tra chống buôn lậu Tổng Cục Hải quan), nên chăng đưa TLTHM vào diện phải chịu thuế như các phẩm thuốc lá điếu truyền thống vốn đang ở mức cao (mức thuế nhập khẩu từ 100-135%, thuế tiêu thụ đặc biệt 75% và thuế giá trị gia tăng 10%) đi kèm với đó là kiểm soát tiêu chuẩn an toàn, nguồn gốc xuất xứ?

Ông Vũ Hoài Linh: Việt nam tiêu thụ thuốc lá lớn thứ 15 trên thế giới, một năm tiêu thụ 49 ngàn tỉ trong 1% GDP, trong đó tỉ lệ chuyển từ thuốc truyền thống sang thuốc lá thế hệ mới rất nhanh.

Theo con số thống kê của Viện Chiến lược Kinh tế từ 2015-2020, trong 5 năm, tỉ lệ chuyển đổi này đã tăng 36 lần. Đến nay có 184/193 quốc gia thành viên WHO đã đưa thuốc lá thuốc lá làm nóng (một sản phẩm thuốc lá thế hệ mới) vào quản lý dưới luật.

BTV Thu Hà: Thưa ông Trần Văn Dũng, tại Nhật Bản họ phân loại rõ từng loại TLTHM, tức phân định giữa thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử, áp dụng hướng tiếp cận kết hợp. Hoặc tại Trung Quốc, thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng được quản lý theo pháp luật, đồng thời chính phủ nước này cũng đưa ra các chính sách kiểm soát chặt độ tuổi của người mua, chưa cho phép giao dịch thuốc là điện tử trên các sàn thương mại điện tử...Vậy ở VN có nên áp dụng theo cách làm của một số nước hay không thưa ông?

Ông Trần Văn Dũng: Theo tôi một số nước như Nhật Bản, Trung Quốc… đã có phân loại rõ sản phẩm TLTHM, để từ đó đưa ra chính sách quản lý được chặt chẽ.

Ông Trần Văn Dũng cho rằng có thể quản lý ngay thuốc lá làm nóng dưới luật hiện hành.

Tại Việt Nam hiện chúng ta đã có thể quản lý ngay thuốc lá làm nóng dưới luật hiện hành, còn thuốc lá điện tử thì cần được xem xét thêm. Thực tế luật hiện hành về thuốc lá của Việt Nam đã rất đầy đủ, chính vì thế việc xem xét thuốc lá thế hệ mới quản lý dưới luật là điều nên làm, song hành với việc học hỏi áp dụng luật quản lý của các nước đi trước.

BTV Thu Hà: Vâng, như vậy chúng ta thống nhất một quan điểm là không nên cấm TLTHM mà nên quản lý để có đầu mối thống nhất. Vậy thưa bà Phạm Khánh Phong Lan, dưới góc độ y tế và quản lý, theo bà làm sao để vẫn có thể cung cấp sản phẩm chính danh cho người hút thuốc đồng thời giảm tối đa các hệ lụy không mong muốn?

Bà Phạm Khánh Phong Lan: Để người tiêu dùng có thể tiếp cận những sản chính danh chúng ta cần phải đẩy mạnh hơn nữa công tác chống nhập lậu, bắt hàng lậu, phải triệt để tịch thu, tiêu hủy.

Để giảm hệ lụy, chúng ta hướng đến cái mong muốn nhất là làm sao để mọi người không sử dụng thuốc lá nữa, nhưng điều này không thể thực hiện được ngay mà tùy vào nhận thức mỗi người, do đó chúng ta cần tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục.

BTV Thu Hà: Thưa bà Phạm Khánh Phong Lan, tổ chức Y tế thế giới (WHO) khẳng định thuốc lá làm nóng là sản phẩm thuốc lá nên chịu sự điều chỉnh của Công ước khung về kiểm soát thuốc lá (FCTC). WHO cũng khuyến cáo, mỗi quốc gia cần cân nhắc tới thực trạng tiêu thụ TLTHM, nếu việc ngăn cản sự hiện diện các sản phẩm này là không khả thi thì cần phải đưa những sản phẩm này vào quản lý và chịu sự kiểm soát của luật phòng chống thuốc lá của nước sở tại. Chúng tôi xin được lắng nghe ý kiến từ bà về vấn đề này.

Bà Phạm Khánh Phong Lan: Tôi có phần lấn cấn là liệu chúng ta có nhìn Luật khác nhau hay không, từ ý kiến của anh Hoàn thì thật ra bản chất của vấn đề là TLTHM chúng ta vẫn gọi là thuốc lá. Định nghĩa "thuốc lá" trong luật phòng chống tác hại của thuốc lá năm 2012 là sản phẩm có sử dụng nguyên liệu là thuốc lá một phần hoặc toàn bộ, sau đó có chốt một câu "và các dạng khác".

Bà Phạm Khánh Phong Lan cho rằng về căn cứ pháp lý chúng ta đã đặt ra vấn đề là phải quản lý loại thuốc lá này dù là truyền thống hay thế hệ mới.

Chúng tôi là những người đã đóng góp ý kiến xây dựng luật phòng chống tác hại của thuốc lá năm 2012. Chúng tôi đã hy vọng "các dạng khác" trong tương lai phát sinh ra những loại nào, vì sau 10 năm phát triển rất nhiều hình thức thuốc lá thế hệ mới.

Cho nên, có thể nói, về căn cứ pháp lý chúng ta đã đặt ra vấn đề là phải quản lý loại thuốc lá này dù là truyền thống hay thế hệ mới. Vì vậy, tôi nghĩ chúng ta phải mạnh dạn hơn trong việc áp dụng luật.

Góp ý, xây dựng về Luật phòng chống tác hại của thuốc lá năm 2012 chúng tôi tranh luận ở hai chuyện, thứ nhất là có khả thi hay không và ai là người xử phạt. Thứ hai là giải quyết chuyện hàng nhập lậu bị bắt, chúng tôi đề nghị phương pháp là tịch thu tiêu hủy, nhưng cuối cùng trong luật lại để là Chính Phủ sẽ xử lý.

Tức là hai vấn đề này mới là hai vấn đề được tranh luận chứ không ai tranh luận đến thuốc lá thế hệ mới hay thuốc lá truyền thống. Vì vậy, theo tôi chúng ta có thể nhìn một cách đơn giản, Luật cũng đã có, chúng ta không nhất thiết phải đề nghị Quốc hội sửa lại, nhưng có thể Nghị định, Thông tư chúng ta quy định rõ ràng hơn.

BTV Thu Hà: Thưa bà Phạm Khánh Phong Lan, nếu muốn cấm một sản phẩm cần căn cứ quy định pháp lý. Vậy nếu cấm TLTHM thì cần đòi hỏi phải dựa trên cơ sở pháp lý nào? Quy trình nào? Theo bà giữa việc quản lý và việc cấm, điều nào đang phù hợp với tình hình Việt Nam hiện tại và cơ sở pháp lý hiện tại?

Bà Phạm Khánh Phong Lan: Cơ sở pháp lý nên bổ sung ở góc độ Nghị định, định nghĩa về TLTHM, chỉ cần sử dụng 1 phần nguyên liệu của thuốc lá thì có thể coi là TLTHM như thuốc lá truyền thống. Nên có quy định rõ ràng để cơ quản lý ngành quản lý tốt hơn, và các hoạt động tuyên truyền, phòng chống tác hại TLTHM được triển khai ra cộng đồng.

Về giải pháp đánh thuế cao cũng là một trong những giải pháp giảm người hút thuốc lá. Tuy nhiên, mức thuế cao thì lại tạo cơ hội cho hàng nhập lậu. Đánh thuế cao thì thì giá TLTHM lẫn thuốc lá truyền thống sẽ có giá bán cao thì người tiêu dùng quay sang chọn thuốc lá lậu giá rẻ.

Như vậy, theo tôi cần phải có hành làng pháp lý rõ ràng theo hướng sửa Nghị định quy định cụ thể, rõ ràng về TLTHM. Nhưng không thể chờ có pháp lý quy định rồi thì không đủ mà cần đẩy mạnh công tác giáo dục, tuyên truyền, quản lý xử phạt nghiệm TLTHM nhập lậu.

BTV Thu Hà: Cho đến nay trong quy định pháp luật hiện hành chỉ có khái niệm về thuốc lá hoặc thuốc lá dạng khác và chế tài xử lý các hành vi vi phạm đối với hành vi sản xuất, buôn bán, vận chuyển, tàng trữ, giao nhận hàng cấm (trong đó có đề cập đến thuốc lá điếu nhập lậu), hành vi kinh doanh hàng hóa nhập lậu. Vậy theo luật sư, nên cần có quy định rõ đối với sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, từ đó có những chế tài, xử phạt đúng và trúng hơn?

LS Nguyễn Văn Hậu: Khi có Luật, Nghị định vào cuộc sống mất nhiều thời gian như câu chuyện xử phạt. Xử phạt thuốc lá đã có nhưng thực tế lại rất khó, như người hút thuốc tại bệnh viện, nếu phát hiện báo UBND phường tới xử phạt thì rất khó.

Do đó, theo tôi, ngoài sửa Luật phòng chống tác hại của thuốc lá, sửa Nghị định 67 thì cần phải có chế tài xử phạt thật nặng đối với những vi phạm về kinh doanh buôn bán thuốc lá thế hệ mới nhập lậu, vi phạm về quảng cáo thuốc lá…

TLTHM cần được quản lý như mặt hàng thuốc lá truyền thống là ngành kinh doanh có điều kiện, được cấp phép nhập khẩu,xử phạt người hút thuốc lá không đúng nơi quy định thật nặng. Đặc biệt phải có giải pháp để ngăn chặn giới trẻ tiếp cận với TLTHM này.

Vì thế, cần phải sửa Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá, sửa đổi Nghị định 67 để quản lý TLTHM, để cơ quan quản lý tốt hơn, tránh thất thu thuế và bảo vệ sức khoẻ cộng đồng.

Phát biểu kết thúc chương trình, Phó Tổng Biên tập Báo Pháp Luật TP.HCM Nguyễn Đức Hiển nói: Chúng ta vừa nghe toàn bộ các ý kiến đánh giá, góp ý để giải quyết các vấn đề quan trọng mà tọa đàm đặt ra.

Ông Nguyễn Đức Hiển, Phó Tổng biên tập Báo Pháp Luật TP.HCM tặng hoa cảm ơn các đại biểu tham gia toạ đàm.

Toạ đàm có ba vấn đề được bàn luận: Thứ nhất, hiện nay đã đủ điều kiện về pháp lý để kiểm soát TLTHM, trong đó có thuốc lá làm nóng.

Hiện nay TLTHM đã được cấp mã số quốc tế, đã có đầy đủ các tiêu chí về việc quản lý thuốc lá. Với trải nghiệm của một người cũng sử dụng cả thuốc lá truyền thống và TLTHM, tôi nhận thấy TLTHM đã đáp ứng được nhu cầu tiêu dùng của người sử dụng thuốc lá.

Như phân tích, thuốc lá làm nóng được sản xuất với thành phần nicotine, sản phẩm với nguyên liệu từ lá, cây… của cây thuốc lá. Như vậy về tiêu chí hàng hóa thì thuốc lá làm nóng đã đáp ứng, về tiêu chí pháp luật cũng đã đáp ứng, và Chính phủ cũng đã giao các bộ ngành chức năng soạn thảo xem xét thay thế Nghị định 67 để quản lý. Đây là điều kiện pháp lý để quản lý TLTHM nói chung, thuốc lá làm nóng nói riêng.

Thứ hai, từ phân tích của các chuyên gia, việc không quản lý TLTHM sẽ gây ra hậu quả lớn cho xã hội như Nhà nước không thu được thuế, cơ quan bảo vệ người tiêu dùng cũng thiếu đi pháp lý để tuyên truyền vận động giáo dục, cũng như kiểm định TLTHM. Điều này cũng ảnh hưởng xấu đến trật tự quản lý thị trường, gây bất bình đẳng trong môi trường kinh doanh, khó khăn khi xử phạt trong xử lý hình sự….

Thứ ba, về sự cấp bách trong quản lý TLTHM, từ nhiều năm trước, Chính phủ đã yêu cầu phải hoàn thiện khung pháp lý để quản lý TLTHM. Cho tới bây giờ, chúng ta vẫn chưa có văn bản pháp lý, gây lúng túng cho các cơ quan như Hải quan, Quản lý thị trường... trong công tác quản lý.

Mặt khác, việc này gây ảnh hưởng đến vai trò và vị thế quốc tế của Việt Nam trong công tác kiểm soát mọi sản phẩm thuốc lá hiện diện trên thị trường.

Chúng tôi xin cám ơn những đóng góp ý kiến quý báu từ quý vị đại biểu đã giúp chúng tôi hoàn thiện buổi tọa đàm hôm nay.